Eğrelti otları, tropik yağmur ormanlarında bol miktarda bulunan bitkilerdir. Bu sıcak ve nemli ekosistem, nemli ve gölgeli yerlerde tüy gibi yapraklarını açan eğrelti otları için adeta bir cennettir. Tropik yağmur ormanlarının ev sahipliği yaptığı eğrelti otları, nasıl oldu da İngiliz oturma odalarına kadar geldiler?
Evinizde eğrelti otu varsa, ev arkadaşı seçiminizin Viktoryalılarla bir ilgisi olabilir. Pteridomania (Pterido, Yunanca eğreltiotu kelimesi olan pteris’ten gelir), 19. yüzyılda insanların evlerinde ve özel seralarında eğrelti otları yetiştirmek için rekabet etmesiyle tüm İngiltere’yi ele geçirdi. Pteridomania kavramı Viktorya döneminde eğrelti otunun insanlar tarafından benimsenmesine dair bir akım olarak açıklanabilir. Dönem boyunca eğrelti otları dekoratif sanatlarda, ahşap ve heykelde bir motif olarak kullanılmış, hobi olarak evlerde ve seralarda yetiştirilmiş, mezar taşları ve anıtlarda dahi yer edinmiştir.
Birleşik Krallık’taki vahşi doğada sadece 70 tür eğrelti otu bulunabilir, ancak bugün 500’den fazla türü ev veya bahçe bitkisi olarak satın alabilirsiniz. Tabi eğer, bu “mızmız” ve yetiştirilmesi emek isteyen bitkiyi evde büyütmenin zorluğunu seviyorsanız… Eğrelti otlarını hayatta tutmak çok zordur. Çok fazla su vermek bitkinin köklerini çürütür. Çok az su verilirse de bitki bulunduğu ortamın havasını emmeye başlar ve bu hava onu öldüren bir tıkanıklığa neden olur.
Eğrelti otları, sıcaklık ve yağmura karşı oldukça duyarlı olmalarından dolayı çevre koşullarını tespit etmede ideal bir gösterge olabilirler. Örneğin, eğrelti otunuzun uçları kahverengiyse, bu muhtemelen evinizdeki havanın çok kuru olduğu anlamına gelir. Bu özellik ayrıca, ekosistemlerin iklim değişikliğiyle nasıl başa çıktığını anlamaya çalışan bilim insanları için yol göstericidir. Botanikçiler, bu antik bitkilerin geçmişte çevresel değişikliklere nasıl tepki verdiğini inceleyerek, dünyanın tropikal ormanlarının geleceğine bir pencere açmayı umuyorlar.
Eğrelti otları ilk olarak gezegenimizde yaklaşık 350 milyon yıl önce ortaya çıktı. Çiçeklerden ve tohumlardan yoksun olan ve bunun yerine sporlar yoluyla çoğalan bu bitkiler, en eski ormanların şekillenmesine yardımcı olmuş ve bazı dinozorlar da dahil olmak üzere soyu tükenmiş birçok tür için önemli bir besin kaynağı olmuştur.
Bitki fosillerini araştıran bilim insanları, geçmiş iklimleri yeniden yapılandırmak ve Dünya’nın iklim sistemindeki doğal değişikliklerin etkisini incelemek için eğrelti otu fosillerini kullandılar. Eğrelti otları, fosil yakıtların neden olduğu modern iklim değişikliğinin dünya çapındaki bitkileri ve ekosistemleri nasıl etkileyeceğini tahmin etmek için kullanılıyor.
Ancak eğrelti otları ılık ve nemli yerleri sevdiklerinden, onları incelemek kolay değildir. Birçok tropikal eğrelti otu, sarp kayalıklar boyunca veya uzun ağaçların üzerinde büyür. Tropiklerde gelişen eğrelti otu türlerinin iç mekanlarda gelişmek için mücadele etmesine ve kurak yaz aylarında genellikle ekstra sevgi, ilgi ve suya ihtiyaç duymasına şaşmamalı.
Guatemala, Nikaragua ve El Salvador arasında yer alan Honduras, Birleşik Krallık’ın yaklaşık yarısı büyüklüğündedir; ancak 700’den fazla eğrelti otu da dahil olmak üzere üç kat daha fazla bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Dağlık Orta Amerika ülkesi olan Honduras, tropik bir iklime ve geniş ormanlara sahiptir ve gökyüzü genellikle kalın bulutlarla kaplıdır.
Yapılan iklim modellemelerinde dünyadaki tropik ormanların çoğunun yüksek sıcaklık ve düşük yağış değerlerine ulaşacağı öngörüldü. Dağ yamaçlarında yetişen bazı Honduras eğrelti otu türlerinin de bu yüksek sıcaklık ve düşük yağış değerleri ile karşı karşıya kalacağı tahmin ediliyor. Dünyanın dört bir yanındaki bitki türleri, daha sıcak ve daha kuru koşullardan kaçmak için yalnızca son on yılda 30 ila 36 metre arasındaki dağlara tırmandı.
Yetişme koşulları uygunsuz hale geldiğinde, eğrelti otlarının üç seçeneği vardır. Ya daha serin ve nemli bir yere doğru hareket etmek, ya değişen koşullara uyum sağlamaya çalışmak (çevresel değişimler çok zorlayıcı değilse bu seçenek mümkündür) ve son seçenek olarak da nesillerinin tükenmesine izin vermek. Eğrelti otunun bakımının ihmal edildiği evlerde son seçenek daha yaygındır.
Tropikal ormanlarda yüksek irtifalarda yetişen birçok eğrelti otunun da muhtemelen izleyeceği yol budur. 2018’de Honduras, İngiltere ve ABD’deki araştırmacılar, bitki dağılımlarında küresel olarak gözlemlenen eğilimleri daha iyi anlamak için yola çıktılar. Araştırmacıların Honduras’ın ilk eğrelti otu florasını yazma projeleri, daha kapsamlı olan girişimin sadece bir parçası… Flora, belirli bir alanda veya zaman diliminde yetişen bitki türlerini tanımlayan kitaba verilen isimdir.
Araştırmacıların şimdiye kadar keşfettikleri şey ise endişe verici! Honduras’taki en yüksek dağı (2.844 metre yüksekliğinde) incelerken, dağda yetişen 160 eğrelti otunun 32’sinin maksimum yüksekliğinin üzerine çıkması gerektiğini buldular. Başka bir deyişle, bu türler 25 yıl gibi kısa bir sürede yok olacak, veya muhtemelen en fazla 70 yıl içinde yok olmaları bekleniyor.
Birleşik Krallık’taki ve Avrupa’nın başka yerlerindeki yabani eğrelti otları, iklim değişikliğine tepki olarak dağılımlarını şimdiden değiştirmeye başladı. Yakın gelecekte daha ciddi değişiklikler bekleyebiliriz. Bu hassas bitkiler zaten bize geçmiş hakkında çok şey anlattı. Şimdi ise bizlere gelecek hakkında erkenden uyarı veriyorlar [1]Ferns: the houseplants that reveal how tropical rainforests are responding to climate change (theconversation.com).
[cite]
Kaynaklar ve İleri Okuma
