Hayat, tamamen kontrolümüz dışında beklenmedik olaylarla doludur. Her an bir kaza geçirebilir veya buna tanık olabiliriz. Yaralandığımızda etrafta bize yardım edecek kimse olmayabilir ya da yaralı birine o anda müdahale edecek tek kişi biz olabiliriz. Temel ilk yardım tekniklerini uygulayamamak, hayati tehlikeyi fazlasıyla arttırır. Yapacağınız doğru ve basit müdahaleler sayesinden fazla kan kaybını engelleyebilir, yaranın enfeksiyon geçirmesini önleyebilir ve daha fazla zarar görmenin önüne geçebilirsiniz.
Yaralanma sonucu kanaması olan birine müdahale ederken, durumun ciddiyetini anlamanıza yardımcı olacak birkaç temel bilgi vardır. Akan kanın rengi ve akış şekli ayırt edici noktalardır.
- Atardamar Kanaması: Atardamarlar, vücuttaki en büyük damarlardır. Bu damarlarda akan kan, açık ve parlak kırmızı renktedir. Kan, yaralı bölgeden kalp atışıyla uyumlu olarak fışkırır tarzda ve kesik kesik akar. Atardamar kanamalarının durdurulması zordur ve kişinin hayati tehlikesi yüksektir.
- Toplardamar Kanaması: Toplardamarlarda kan düzenli (fışkırma yoktur) ve koyu renkte akar. Kanamanın durdurulması daha kolaydır.
- Kılcal Damar Kanaması: Kılcal damarlar vücuttaki en küçük damarlardır. Bu damarlardaki yaralanmalar sonucu kan sızıntı şeklinde akar. Kanama kontrolünün en kolay olduğu yaralanmalardır.
Dış kanamalarda, kanama durdurma yöntemleri şunlardır:
- Direkt bası uygulamak
- Yaralı bölgenin elevasyonu (Kanayan bölgeyi yukarı kaldırmak)
- Turnike (Sadece sağlık çalışanları ve sertifikalı ilk yardım eğitimi almış kişiler tarafından uygulanır!)
Olay Yeri
Yaralıya müdahale etmeden önce, olay yerinin ve kendinizin güvende olduğundan emin olmalısınız. Güvenlik önlemlerini almadan olay yerine yaklaşmanız, yaşanacak ikinci bir kazada yaralı sayısını arttıracaktır. Sakin ve soğuk kanlı davranmanız gerekir. Etrafta sizden başka insanlar varsa, bir kişiyi 112 Acil Servis numarasını araması için görevlendirin. Diğer bir kişiden kalabalığı uzaklaştırması için yardım isteyin.
Müdahale
İlk yardım müdahalelerinde ilk önce, kendinizi ve yaralıyı bulaşıcı hastalıklardan korumanız gerekir. Yaraya temas etmeden önce mutlaka ellerinizi sabunla yıkayın veya varsa steril eldiven kullanın.
Yaralı bölgeyi kir, toz gibi parçacıklardan uzaklaştırmak için suyla durulayın. Sık yapılan hatalardan biri, yaranın üzerine direkt dezenfektan sıvı ya da tentürdiyot dökmektir. Bu yaraya fazlasıyla zarar verir. Dezenfektan sıvıyı yaranın etrafına sürmeniz gerekir. Yaranın temizlenmesi için sabun ve suyla yıkamak yeterli olacaktır.
Direkt Bası Uygulama
- Mümkünse yaralının oturmasını veya yatması sağlayın.
- Kanayan yerin üzerine temiz bir bezle ya da eldiven giyilmiş elle direkt baskı uygulayın. Baskı uygulaması, pıhtılaşmayı kolaylaştırarak düşük ve orta şiddetli kanamaların kısa sürede durmasını sağlar.
- Kanama durmazsa, ikinci bir bez koyarak baskıya devam edin. İlk konulan bez kana bulanmış olsa dahi asla yerinden kaldırmayın! (Yerinden kaldırılırsa oluşan pıhtı kalkar ve kanama artar) İkinci bezi, ilk bezin üstüne koyun ve bastırın.
- İkinci bez kandan ıslanırsa, yeni temiz bir bezle değiştirin ve ilk bezin üzerine koyarak baskı uygulamaya devam edin.
Kanama tamamen durana kadar, yara üzerine uygulanan baskı kesintisiz devam etmelidir. Bunun için ayrı bir sargı beziyle yaralı bölgeyi sıkıca sarın. Ancak, diğer bölgelerdeki dokulara kan akışı engellenirse dokular zarar görecektir. Bunun için etrafta ki dokuların kan akışında kesilme olmadığından emin olmalısınız. Örneğin: Kolda kanayan bir yarayı sargıyla baskıladıktan sonra, el parmak ucunu 5 saniye boyunca sıkın ve bırakın. Parmak normal pembe rengine 2 saniye içinde geri dönüyorsa dokularda kan dolaşımı yeterlidir. Ancak parmak 2 saniyeden uzun süre beyaz kalıyorsa, dokuların kanlanmasında sorun var demektir. Sıktığınız sargıyı biraz gevşetip aynı işlemi tekrar uygulayın.
Elevasyon (Kanayan Bölgeyi Yukarı Kaldırma)
Kanama kol ve bacaklarda ise kanayan bölge kalp seviyesinden yukarı olacak şekilde kaldırılarak hareketsiz bir şekilde tutulmalıdır. Kırık, yabancı cisim batması ve omurga yaralanması durumunda kanayan bölge yukarıya kaldırılmaz!
Yaraya Batan Cisim Varsa Ne Yapmalıyız?
Yaranın üzerindeki toz, kum gibi parçacıklar suyla durulayarak giderilmeli. Ancak, yaraya batan büyük boyuttaki cisimler (demir, çubuk vb.) kesinlikle çıkarılmamalıdır. Çünkü, temas ettikleri dokularda bulunan damarları tıkıyor olabilirler. Çıkarmanız durumunda kanama artacaktır. Bu durumlarda yapmanız gereken: Cismin daha fazla hareket ederek dokuya zarar vermesini engellemektir. Cismin hareketini kısıtlamak için etrafına sargı bezlerini döşeyin ve bandajla sarın.
Turnike Uygulaması
Turnike uygulaması, sağlık çalışanı ya da sertifikalı ilk yardımcılar tarafından yapılmalıdır. Bunun dışında kalan kişilerin turnike yapması kesinlikle çok tehlikelidir. Eğitimsiz kişiler tarafından yapılan turnike uygulaması, yaralıyı sakat bırakabilir hatta öldürebilir. Kanamalara müdahalede, herkesin bilmesi gereken basit tekniklerden bahsettiğimiz için, bu yazımızda turnike uygulamasına yer vermiyoruz.
Uzuv Kopmasında (Ampütasyon) İlk Yardım
Vücuttan kol, bacak ve parmakların kopması sonucu büyük atardamar kanamaları görülür. Bu tür yaralanmalarda kanama çok şiddetli ve durdurulması zordur. Hızlıca müdahale edilmezse, kan kaybına bağlı olarak kişi hayatını kaybedebilir. Yapılması gerekenler:
- Kanamayı durdurmak
- Hastaya şok pozisyonu vermek
- Kopan parçayı doğru şekilde korumak
Kanamayı durdurmak için, gazlı bir bezle ya da temiz olan herhangi bir bez parçasıyla yaralı alana baskı uygulayın. Kanama şiddetli olacağından, ilk bez tamamen ıslansa dahi yerinden kaldırmamalısınız. İkinci bezi üzerine koyarak, kan durana kadar baskı uygulamaya devam edin. Yaralı bölgeyi kalp seviyesinden yukarı olacak şekilde havaya kaldırın ve sabit tutun (elevasyon).
Kan kaybı sonucu vücuttaki hayati organlara kan akışı yavaşlayabilir. Kalp ve beyin gibi organlara kan akışını kolaylaştırmak adına, hastaya uygun duruş pozisyonu vermeliyiz.
Şok Pozisyonu Verme
Hemorajik Şok: Kan akışının aniden bozulmasıyla, dokular ihtiyacı olan oksijen ve besin maddelerini karşılayamaz. Sonucunda organlarda işlevsel bozukluk meydana gelir. Şok, acil müdahale gerektiren ölümcül bir durumdur.
Uzuv kopması olan veya çok kan kaybeden kişiye “Şok Pozisyonu” olarak adlandırılan duruş şeklini vermemiz gerekir.
- Hasta sırtüstü yatırın.
- Başı yana çevrin ve solunum yollarının açık olması sağlayın.
- Ayakları, dizler bükülmeden yaklaşık 30 cm yukarı kaldırın ve destek malzemesini (iki yastık, kutu vb.) ayakların altına yerleştirin. Hastanın bu pozisyonda hareket etmeden kalması gerekir.
- Boyun, göğüs ve bel bölgesinde sıkan giysiler varsa gevşetin.
- Hastanın, ısı kaybını önlemek için mutla üzerini örtün. Kanayan bölgenin sürekli takip edilmesi gerekir. Kişinin üzerini örterken yaralı bölgenin dışarıda kalmasına özen gösterin.
- Yanında kalarak hastayı sakinleştirmeye çalışın ve 2-3 dakikada bir yaşamsal durumunu kontrol edin.
Kopan Parçanın Korunması
- Kopan uzuv parçası, suyla nemlendirilmiş temiz bir beze sarılır ve su geçirmeyecek plastik torbaya yerleştirilerek ağzı sıkıca kapatılır.
- İkinci plastik torba içine 1 ölçek su, 2 ölçek buz konulur.
- Uzvun bulunduğu torba, hazırlanan ikinci torbanın içine konulur. Bu işlem sayesinde, kopan parçanın buz ile direkt temasını önlemiş ve soğuk ortamda taşınması sağlamış oluruz.
- Torbanın üzerine hasta veya yaralının adı- soyadı ve uzvun bulunduğu saat yazılır.
- Kopan uzuv, sağlık ekiplerine teslim edilir.
- Yaralı ile kopan uzuv parçası en geç 6 saat içerisinde bir sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır.
Dokunun onarımı ve kopan yere tekrar dikilebilmesi için doğru şekilde korunması ve taşınması gerekir. Yanlış müdahaleler, hasarlı dokuların daha fazla zarar görerek tamamen ölmesine neden olur.
Bunlara Dikkat Edin!
- Kopan uzuv, doğrudan suya ya da buza temas etmemeli.
- Kopan parçayı ve hastanın yarasını herhangi bir dezenfektan, kolonya vb. sıvıyla yıkamayın.
- Kopan parçayı kuru bir bezle sarmayın. Dokular kuru beze yapışır ve bez çıkarılırken doku ayrılarak zarar görür.
- Doku üzerinde görülen ot, çöp ve taş gibi büyük nesneleri elinizle nazikçe alın. Toz ve kirin giderilmesi için asla bir süpürme işlemi uygulamayın!
- Yaraya saplanmış cisim sadece cerrahi operasyonla çıkarılır. Siz, olay yerinde çıkarmaya çalışmayın.
Olay yerine sağlık ekipleri gelene kadar, yaşama şansı olan birçok yaralı, etraftaki bilinçsiz insanların yanlış müdahaleleri sonucu yaşamlarını yitiriyor. Doğru ilk yardım bilgisi, birey olarak sizin ve sevdikleriniz için çok değerlidir. Kaza anında bildiklerinizi uygulayarak, insanların hayata tutunmalarına yardımcı olabilirsiniz.
[cite]
