DNA, hayatın ayrıntılı bir planıdır. Bir organizmanın hayatta kalması, üremesi, bulunduğu çevrelere uyum sağlaması veya bir hastalıktan kurtulması için ihtiyaç duyduğu tüm bilgiler onun DNA’sındadır.
Bu nedenle genomik (DNA ve genleri inceleyen bilim dalı) çok önemlidir. Genomik, türlerin tüm genomunu bütünsel olarak sekanslamayı yani sıralamayı içerir. Bu, bir organizmanın DNA’sının bileşenlerini parçalara ayırarak ve bu bileşimleri sıralamak için kullanılan bilimsel bir yöntemdir. Parçalar ayrıldıktan sonra hizalanır ve orijinal diziyi yeniden oluşturmak için birleştirilir.
DNA sekanslama sayesinde araştırmacılar canlı yaşamına dair kritik bilgileri elde edebiliyor. Örneğin, hastalıkları nasıl tedavi edeceklerini veya önleyeceklerini veya daha iyi özelliklere sahip mahsulleri ve hayvanları nasıl yetiştireceklerini bu yöntemle saptayabiliyorlar. Canlıların yaşamı için önemli olan bu özellikler aynı zamanda türlerin çevreye daha iyi uyum sağlamasına yardımcı olabilir (iklim değişikliği çağında adaptasyon her zamankinden daha önemli) veya verimlerini artırarak türleri daha karlı hale getirebilir.
Genomik, böylesine önemli ve faydalı bir bilim dalı ancak genom araştırmalarında büyük eksiklikler var: Afrika kıtası sahip olduğu biyolojik çeşitliliğe rağmen, Afrika türlerinin genomiği hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmiyor.
Afrika, dünyada başka hiçbir yerde bulunmayan endemik bitki ve hayvanlara sahiptir. Bu türler, Afrika’daki insanlara yüzyıllardır yiyecek, ilaç ve bir yaşam biçimi sağlamıştır. Örneğin, kıtanın kurak bölgelerindeki insanlar uzun süredir yerli sığır, koyun ve keçi besliyor. Bitkisel üretimin yapılmasının mümkün olmadığı yerlerde hayvanlar gıda ve gelir kaynağıdır.
Afrika türleri, küresel genom topluluğu tarafından göz ardı edilmiştir. Bilim insanları kendi bölgelerine veya ülkelerine odaklanma eğilimindedir ve kendi ülkelerindeki türler üzerinde araştırmalarda bulunurlar. Afrika’nın kendi genom dizilimi ve biyoinformatik alanında araştırma kapasitesi sınırlıdır, bu nedenden dolayı kıtanın bilim insanları gerekli çalışmaları yapamadılar. Günümüze kadar, kıtada bulunan endemik veya yerli türlerin yalnızca bir kısmı uygun şekilde sıralanmış ve diğer bilimsel yöntemler kullanılarak yeterli şekilde karakterize edilmiştir.
Afrika BioGenom Projesi (AfricaBP) bu durumu değiştirmeyi amaçlıyor. Afrika’da bulunan yerli bitkilerin ve hayvanların genomunu sıralamayı amaçlayan bir pan-Afrika projesidir. Bu proje, tahmini olarak 105.000 endemik tür üzerinde yürütülüyor.
ABD liderliğindeki bir girişim olan insan genomunun dizilimi, bu tür çalışmaların doğrudan ve dolaylı olarak birçok faydasının olduğunu gösteriyor. İnsan Genom Projesi, genomik ve hassas tıpta ilerlemelere yol açtı ve 2019 yılına kadar ABD ekonomisi için yılda 265 milyar dolar getirisi olan ekipman, teknoloji ve altyapıdaki inovasyonları teşvik etti.
AfircaBP’nin bir diğer amacı ise öğrencileri ve yeni araştırmacıları genomik ve ilgili alanlara çekerek, Afrika ülkelerinin onların becerilerinden faydalanması için onları kıtada kalmaya teşvik etmek. Genomik ve biyoinformatikte kalıcı pozisyonlar sağlamak için Afrika kurumlarıyla birlikte çalışarak bu hedefe ulaşılabilir.
Önemli bir yatırım
Genom dizilimi karmaşık bir süreçtir. Türler belirli yerlerden örneklenmeli ve toplanmalıdır; işlenmiş ve kalite kontrollü olmalıdır ve sekanslandıktan sonra dikkatlice çalışılmalıdır. .
AfricaBP, hangi türlerin genom sekanslarının yapılacağını belirlemek için bilimsel topluluklarla ve ortaklarıyla çalışır. Seçilmiş bazı türler arasında Orta ve Güneydoğu Afrika’daki Damalı Fil Shrew (Rhynchocyon cirnei) ve Batı Afrika’daki kırmızı mangrov ağacı (Rhizophora mangle) bulunmaktadır.
Araştırmacılardan çalışılan türlerin bilimsel, kültürel ve ekonomik önemini açıklamaları isteniyor. Sekanslanan türlerin belirli bir topluluk veya topluluklar için, belki de yiyecek veya ilaç sağlayarak faydalı olmasını veya kültürel açıdan önemli olması bekleniyor.
Planlanan sekanslama çalışmalarını tamamlamayı, altyapıyı geliştirmeyi ve daha fazla bilim insanı yetiştirmeyi amaçlayan projenin önümüzdeki 10 yıl içinde yaklaşık 1 milyar ABD dolarına mal olacağı öngörülüyor . Afrika’nın gıda güvenliği gibi daha acil olduğu düşünülen ihtiyaçları göz önünde bulundurulduğunda, bu projeye yapılan harcama yersiz görünebilir.
Ancak genomik, bu ihtiyaçların bazılarının karşılanmasına yardımcı olabilir. Sürekli artan insan nüfusuna besleyici gıda sağlamak, mahsullerin üreme sürelerini kısaltan ve mahsulleri dayanıklı, uyarlanabilir ve besleyici yapan özellikleri ortaya çıkaran yeni teknolojilerle mümkün olacaktır. Örneğin, Fas, Rabat’taki Kurak Alanlarda Uluslararası Tarımsal Araştırma Merkezi, şeker pancarı ve bezelye gibi 5.780 yabani mahsulü taradı; bunların birçoğunun büyük çölleşmeyle baş edebileceğini buldu. Bu mahsullerin dayanıklılık sağlayan genleri, kurak koşullarla başa çıkmaya yardımcı olmak için ilgili diğer mahsullere aktarılabilir.
Bu tür bilimin aynı zamanda biyofarmasötikler, teşhisler, yeni tıbbi cihazlar gibi ilgili alanlarda yenilikçi yollarla sağlık hizmeti sunarak ekonomik büyümeyi yönlendirdiği de gösterilmiştir. ABD’deki insan genetiği ve genomik sektörünün 850.000’den fazla iş istihdamı sağladığı ve ABD ekonomisine 265 milyar ABD doları katkıda bulunduğu tespit edildi.
Afrika’nın yeteneklerini korumak
Afrika biliminin bu girişimden faydalanarak gelişmesi umut ediliyor. AfricaBP’de halihazırda 109 Afrikalı araştırmacı var; çoğu (87), Fas, Nijerya, Kamerun, Kenya ve Güney Afrika dahil olmak üzere kıtadaki 22 kurumdan bir araya getirilmiş.
Afrika ülkelerinde genomik altyapı geliştirmek, Afrikalı bilim insanlarının bilgi birikimlerinden faydalanarak onları kıtada tutmanın ve beyin göçünü engellemenin bir yoludur. Ulusal önceliklere odaklanan yerli araştırma projelerinin başlatılmasına daha fazla Afrikalı bilim insanı dahil etmek de çok önemlidir. Önümüzdeki on yılda AfricaBP’nin genomik dizilemeye öncelik verme çabalarının kıtaya faydalı olması adına yardımcı olacağı umuluyor.
Yüz ölçüm olarak Dünya’nın en büyük ikinci kıtası olan Afrika, elbette ki elde edilen verilerin ötesinde, keşfedilmeyi bekleyen binlerce türe ev sahipliği yapıyor. Bu türlerin genlerini inceleyerek Afrika için nasıl daha faydalı olabileceklerine dair araştırmaların yapılması gerekiyor. Afrika biliminin gelişmesini sağlamak, gıda sorununu çözebilmek ve hastalıkların tedavi edilmesini mümkün kılmak için atılan her bir adım ve yapılan her girişim oldukça önemli.[1]Öne Çıkan Görsel: https://www.pexels.com/tr-tr/fotograf/beyaz-dikis-makinesi-tutan-mavi-onluk-takim-elbiseli-kadin-6129879/[2]https://theconversation.com/why-african-scientists-are-studying-the-genes-of-african-species-and-how-they-do-it-180881
[cite]
