İlginç Bitkiler Serisi: Passiflora sp.

İspanyol konkistadorlar, Amerika’nın zenginliklerini yağmalamak ve “kafir ırkları” Katolik inancına döndürmek amacıyla Yeni Dünya’ya vardıklarında tesadüfen yerli bir çiçekle tanıştılar. Flos passionis adını verdikleri bu çiçeği ilk gördüklerinde güzelliğine ama daha da önemlisi tuhaf ve harikulade yapısına hayran kaldılar. Aşırı dindar sömürgeciler için Çarkıfelek çiçeği, Mesih’in Tutkusu’nu – İsa’nın çarmıha gerildiğinde çektiği acıyı mükemmel bir şekilde temsil ediyor gibiydi.

Çarkıfelek çiçeği, özellikle mor çarkıfelek meyvesinin çiçeği (Passiflora edulis), İsa Mesih’in yaşamının son saatlerindeki olayları, grubun adını açıklayan İsa’nın Tutkusu’nu sembolize etmek için sıklıkla kullanılır. Burada korona dikenli tacı, stiller Çarmıha gerilmede kullanılan çivileri, erkek organlar beş yarayı ve beş çanak yaprak ve beş taç yaprak Havarilerin 10’unu temsil eder – İsa’ya ihanet eden Yahuda ve yargılandığı gece İsa’yı üç kez inkar eden Aziz Petrus hariç. Çiçeğin rengi ise Lent’in ayinsel moruyla bağlantılıdır.

Çarkıfelek çiçeğine atfedilen bu benzerlikler, İspanyol misyonunun doğru olduğuna dair Tanrı’nın bir işareti olarak düşünülüyordu. Çarkıfelek, Müjde’nin sözünün yayılmasına yardımcı olabilir ve yerlileri algıladıkları karanlık ve şeytani yollardan uzaklaştırmaya teşvik edebilirdi. O dönemden bir Alman ilahiyatçı olan Jakob Grester, Çarkıfelek çiçeğinin “doğada Mesih’in saltanatını simgelediğini” ve bitkinin mızrak şeklindeki yapraklarının, şeytanın İspanyol askerleri ve silahları tarafından Amerika’dan sürüleceğinin bir işareti olduğunu öne sürdü.

Bu süre zarfında Katolik papalığı ile İngiltere Kilisesi arasındaki gerilim o kadar büyüktü ki, birçok Protestan karşıt görüşe sahip oldu ve çarkıfelek çiçeğinin aslında şeytanın işi olduğu konusunda ısrar etti. Örneğin, on yedinci yüzyılda şifalı bitki uzmanı ve eczacı John Parkinson, Çarkıfelek hakkında yararlı yanlış bilgiler yayanların, işbirliği içinde çalışan Şeytan ve Katolikler olduğunu iddia etti: “Tanrı, Rahiplerinin halkını yalanlara yönlendirmesini asla istemedi çünkü yalanlar, onların yazarı olan Şeytan’dan geliyorlardı.” Parkinson onlara “tutku çiçekleri” demeyi de reddetti ve onlara orijinal Peru adı olan maracot’tan sonra maracocs adını verdi. Amerika’da çarkıfelek çiçekleri hala orijinal, yerli kelimenin bozulmasından elde edilmiş isimleriyle (maycocks, maypops veya mayapples) olarak biliniyor.

Genel Özellikleri 

Passiflora, Violes takımının Passifloraceae familyasında yer alan bir bitki cinsidir. Anavatanı Tropik Amerika, Asya, Avustralya’da doğal olarak yaşayan 500 kadar türü bulunmaktadır.  Bazıları süs olarak yetiştirilirken, diğerleri yenilebilir meyveleri için yetiştirilir. Birçoğu kelebekler için önemli larva konakçı bitkilerdir.

Genellikle herdem yeşil, yaprakları elsi, uzun saplı, çokça loplu, loplar yumurtamsı, derimsi ve parlak koyu yeşil renkli, sarılıcı ve tırmanıcı bir bitkidir. Gövdesi zayıf, üstünde tutunmayı sağlayan uzun ve spiralli sülükleri bulunur. Yoğun dallara sahip çok gösterişli asmalardır. Çiçekler yaprak koltuğundan çıkan uzunca bir sap ucunda, çanak ve taç yapraklar 3-8 adettir. İlkbahardan sonbahara kadar açık kalan gösterişli çiçekleriyle sık bir yer örtücü olduklarından yaygın olarak yetiştirilirler. Bazı türleri 12 m’ye kadar boylanmaktadır.

Başlıca Türleri

Yabani çarkıfelek çiçeği, çarkıfelek veya maypop (Passiflora incarnata) yaklaşık 3 ila 9 metre yüksekliğe tırmanır ve yaklaşık 4 ila 7,5 cm çapında pembe ve beyaz çiçeklerİ ve yenilebilir sarı bir böğürtlene benzer meyveleri vardır. Sarı tutku çiçeği (P. lutea), yeşilimsi sarı çiçekleri ve mor meyveleri olan daha küçük bir bitkidir. Dev granadilla (P. quadrangularis) gibi bazı oldukça parfümlü çarkıfelek meyveleri narin tatlı meyveler olarak yenir.

P. edulis,  P. laurifolia ve yabani çarkıfelek çiçeği, tropikal Amerika’da meyveleri için yaygın olarak yetiştirilir. P. maliformis, Batı Hint Adaları’nın tatlı su kabağıdır. Bu meyvelerin boyutu genellikle bir tavuk yumurtasının boyutunu geçmez, ancak dev granadilla’nın meyvesi bir kabak gibidir ve 3.5 kg ağırlığa kadar çıkabilir.

Tıbbi Faydaları

Yapılan araştırmalarda; meyve kabuğunun astım semptomlarını azalttığı, yapısında bulunan potasyum miktarının çok olmasından dolayı kan basıncını düşürerek tansiyonu dengelediği, diz ve kas ağrılarını azalttığı, kanser hücrelerinin gelişmesini yavaşlattığı ve bu hücrelerin yıkımı için enzim aktivitelerinin hızlandırdığı görülmüştür.

Ayrıca, Passiflora Şurubu; huzursuzluk, endişe, adet görme ve menopoz dönemindeki ruhsal sıkıntı ve gerginlikler, uykusuzluk gibi şikayetlerin giderilmesinde destekleyici olarak kullanılır. Doğal kaynaklı bir ilaç olan Passiflora Şurup, kimyasal yollarla elde edilen sentetik trankilizanlara oranla yan etki ve alışkanlık yaratma riski bakımından daha güvenilir bir ilaçtır. ^[1]Britannica, The Editors of Encyclopaedia. “passion flower”. Encyclopedia Britannica, 3 Feb. 2023, https://www.britannica.com/plant/passion-flower. Accessed 21 February 2023.^[2]Uzunoğlu, Fulya & Mavi, Kazım. (2014). Tıbbi bir Mucize; Çarkıfelek (Passiflora spp.) bitkisi.^[3]Coulthard, Sally. Çiçeklerin Dili: Çiçeklerin Büyüsü Bilgeliği ve Söylenceleri. Çeviren Deniz Öztok. İstanbul:  Pika Yayınevi, 2021.

[cite]