Ampütasyon, bir uzvun tamamının veya bir kısmının çıkarılmasıdır. Doktor, kronik hastalık veya travmatik bir yaralanma nedeniyle bu cerrahi yaklaşımı önerebilir.
2020 araştırmasına göre, önleyici tekniklerdeki ilerlemeler, Amerika Birleşik Devletleri’nde genel olarak amputasyon oranlarının düştüğünü görebilmekteyiz. Bununla birlikte, diyabet gibi kronik durumlarla ilgili amputasyonlar ise aynı kalmış veya bazen daha yüksek çıkmıştır.
Ampütasyon yaptırmaya karar vermek bazen anlaşılır bir şekilde zor olsa da, hayat kurtarıcı olabilir. Ampütasyon türleri, riskleri ve iyileşmesi hakkında daha fazla bilgi edinmek için okumaya devam edin.
Farklı Ampütasyon Türleri Nelerdir?
Doktorlar tipik olarak ampütasyon türlerini önce üst ampütasyonlar ve alt ampütasyonlar olarak ayırır. Üst ampütasyonlar parmakları, bilekleri veya kolu içerir. Alt ampütasyonlar ayak parmaklarını, ayak bileğini veya bacağını içerir.
Ampütasyona ihtiyacınız varsa, bir doktor sizinle hangi yere gerekli olduğu hakkında ve protez seçenekleri hakkında konuşma yapacaktır. Aşağıdakiler, belirli amputasyon türleri için tıbbi terimlerdir:
Üst Ekstremite
- Transkarpal: Bir parmağın veya elin bir kısmının kesilmesi.
- Bilek disartikülasyonu: Bilekten yapılan ampütasyon.
- Transradyal: Dirseğin altından yapılan ampütasyon.
- Dirsek disartikülasyonu: Dirsek yoluyla veya dirsek seviyesinde yapılan ampütasyon.
- Transhumeral: Dirsek üstü ampütasyonu.
- Omuz dezartikülasyonu: Omuz hizasından yapılan ampütasyon.
Alt Ekstremite
- Parmak ampütasyonu: Bir veya daha fazla parmağın çıkarılması.
- Orta ayak ampütasyonu:Topuk ve ayak bileği eklemi kalacak şekilde ayak parmaklarının ve ayağın yarısının çıkarılması. Transmetatarsal amputasyon (TMA) olarak da adlandırılır.
- Transtibial amputasyon: Diz altı amputasyonu olarak da bilinir.
- Diz disartikülasyonu: Dizden ampütasyon olarak da bilinir.
- Transfemoral amputasyon: Diz üstü ampütasyonu.
- Kalça dezartikülasyonu: Kalça eklemi bölgesinden yapılan ampütasyon.
- Hemipelvektomi: Tüm bacağın ve pelvisin bir kısmının sakruma kesilmesi.
Ampütasyon Gereken Durumlar
2020 araştırmasına göre, ampütasyonların en büyük nedeni, kan akışını bozan ve kemik dokusunu etkileyen kronik hastalıklarla ilgilidir. Bununla birlikte, ek ampütasyon nedenleri de vardır.
Kan Akışı Koşullarına Bağlı Ampütasyonlar:
Kronik hastalık ve enfeksiyon, bir uzvu tehlikeye atan kesintiye uğramış kan akışına yol açabilir. Bu durumda, bir doktor uzvun mümkün olduğu kadar büyük bir kısmını korumak için ampütasyonu önerebilir.
Kronik durumlar alt ekstremite ampütasyonlarının önde gelen nedenidir. Amerikan Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Akademisi (AAPMR), tüm alt ekstremite ampütasyonlarının %93,4’ünün vasküler hastalıkla ilişkili olduğunu tahmin ediyor. Buna diyabet ve periferik arter hastalığı gibi durumlar dahildir.
Kan akışı koşullarıyla ilgili en yaygın alt ekstremite ampütasyonları şunlardır:
- Parmak (%33,2)
- Transtibial (%28,2)
- Transfemoral (%26,1)
- Ayak amputasyonları (%10,6)
Kronik hastalığa bağlı ampütasyonlar, bazı kanser türlerinden daha yüksek olan 5 yıllık ölüm oranlarıyla ilişkilidir. Bunun nedeni, birçok durumda ampütasyon ihtiyacının bir kişinin tıbbi durumunun veya genel sağlığının kötüleştiğinin göstergesi olabilmesidir. Bir kişinin sağlık durumunu ve genel sağlığını iyileştirmek, ampütasyondan sonraki en önemli hedeflerdir.
Kansere Bağlı Ampütasyonlar:
Kansere bağlı amputasyon, toplam ampütasyonların yüzde 0,8’ini oluşturur. Bu genellikle kemik kanseri veya kemiğe metastaz yapmış kanserden kaynaklanır. Bununla birlikte kanser, 10 ila 20 yaş arasındakiler için en yaygın ampütasyon nedenidir.
Travmatik Ampütasyonlar:
Yaralanmalar ve travma, amputasyonlara yol açabilir. Alt ekstremite amputasyonlarının tahmini %5,8’i travma ile ilişkilidir. Bu, araba kazalarından ve işyeri ile ilgili kazalardan kaynaklanan yaralanmaları içerebilir.
Çalışma İstatistikleri Bürosu, 2018’de Amerika Birleşik Devletleri’nde işle ilgili 6.200 amputasyonun meydana geldiğini tahmin ediyor. Bunların %58’inden fazlası, özellikle metal ve ağaç işleme makineleri olmak üzere bir tür makine kullanılarak gerçekleşmiştir.
Ampütasyon İstatistikleri
Ampütasyonla ilgili bazı istatistikleri zaten okumuş olsanız da, ampüteler için kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan Amputee Coalition’dan dikkate almanız gereken birkaç istatistik daha var. Sizin veya sevdiğiniz birinin bir ampütasyona ihtiyacı varsa, yalnız olmadığınızı gösterirler.
Birleşik Devletlerde:
- Tahminen 2,1 milyon insan uzuv kaybıyla yaşıyor.
- Her gün 507’den fazla insan bir uzvunu kaybediyor.
- 2050 yılına kadar 3,6 milyon kişinin uzuv kaybıyla yaşayacağı tahmin ediliyor.
- Ampütasyonlar için en yaygın yaş aralığı 45 ila 64’tür (Amerikalıların %46’sı). İkinci en yaygın aralık 65 ila 84’tür (Amerikalıların %36’sı).
- Erkekler, kadınlardan önemli ölçüde daha fazla uzuv kaybı yaşıyor – amputelerin %69’u erkek, %31’i kadın.
- Üst ekstremite amputasyonları alt ekstremite amputasyonlarından daha az yaygındır (üst ekstremitelerin %35’i alt ekstremitelerin %65’ine karşı).
AAPMR’ye göre diyabetlilerin alt ekstremite amputasyonu geçirme olasılığı diyabeti olmayanlara göre 8 ila 24 kat daha fazladır.
Ampütasyonlarla ilgili önemli ırksal eşitsizlikler de vardır. Ampüte Koalisyonu, Afrikalı Amerikalıların beyaz Amerikalılardan dört kat daha fazla ampütasyona sahip olduklarını söylüyor. Uzmanlar, Afrikalı Amerikalıların neden daha yüksek bir riske sahip olabileceğinden emin değiller, ancak bu muhtemelen biyolojik faktörlerden çok sosyal koşullardan kaynaklanıyor.
Ampütasyonlar Vücudu Nasıl Etkiler?
Ampütasyon, vücudun doğal olarak mevcut olan bir bölümünü aldığından, bunun genel sağlığınızı nasıl etkilediğini merak etmek normaldir. Ampütasyona bağlı olarak meydana gelebilecek yadsınamaz etkiler vardır. Mümkün olduğunda bu etkileri en aza indirmek için doktorunuz ve fizyoterapistinizle birlikte çalışmak önemlidir.
Örnekler şunları içerir:
- Ağırlık ve denge merkezinizdeki değişiklikler.
- Kalan uzvunuzda (varsa) artan artrit riski, çünkü genellikle iş yükünü artırmak zorunda kalır.
- Alt ekstremite amputeleri için vücudun pozisyonundaki değişikliklere bağlı sırt ağrısı.
Çoğu zaman, bir ampütasyonun etkileri, nerede olduğu ve genel sağlığınızla ilgilidir.
Ampütasyon Komplikasyonları
Ampütasyonlar risk içeren cerrahi prosedürlerdir. Ayrıca, ampütasyon travma veya enfeksiyonun sonucuysa, iyileşmeniz gereken başka tıbbi durumlarınız da olabilir. Bu, ampütasyondan sonra iyileşmeyi zorlaştırabilir.
AAPMR’ye göre, en yaygın ampütasyon komplikasyonlarından bazıları şunlardır:
- Enfeksiyon
- Sinir sıkışması
- Hayalet uzuv hissi ve ağrı (uzvun orada olmasa bile hala oradaymış gibi hissetme)
Diğer bir komplikasyon ise eklem kontraktürüdür. Bu, kalan kasların, tendonların ve diğer dokuların, kalan eklemi hareket ettiremeyeceğiniz kadar sıkılaştığı zamandır.
Ampütasyon İyileşme Süresi ve İyileşme İpuçları
Ampütasyon iyileşme süreleri ampütasyona neden olan olaya ve ampütasyon yerine göre değişebilir. Örneğin, diyabet veya periferik arter hastalığı gibi kronik durumlara bağlı ampütasyonların iyileşmesi daha uzun sürebilir. Kan akışı ve yara iyileşmesi, iyileşme sürelerini uzatabilen bu koşullar tarafından zaten bozulmuştur.
2018’de yapılan küçük bir araştırma, ayak parmağı ampütasyonunun iyileşmesinin, bacak ampütasyonundan daha az zaman aldığını gösteriyor. Bir cerrah, beklenen iyileşme sürenizi belirlemenize yardımcı olmalıdır.
İyileşme Sürecine Yardımcı Olacak Bazı İpuçları:
- Yara bakımı talimatlarını dikkatli okuyun. Çoğu cerrahi insizyon bölgesi temiz ve kuru tutulmalıdır. Önemli akıntı veya enfeksiyon belirtileri yaşarsanız doktorunuza bildirin.
- Antibiyotik gibi ilaçları reçete edildiği gibi alın. Bu, cerrahi alan enfeksiyonlarını önlemeye yardımcı olabilir.
- Kasları güçlü, tendonları ve diğer dokuları hareketli tutabilmek için fizik tedaviye katılın.
Ampütasyondan sonra işlevi geri kazanmak zaman alabilir. Bacak ampütasyonu geçiren bazı kişiler, işlevsel bağımsızlıklarını yeniden kazanmalarının 6 ay kadar sürdüğünü bildirdi.
Kesilen Uzuvlar Nereye Gider?
Kesilen uzuvların nereye gittiğini merak ediyorsanız, yalnız değilsiniz. Özellikle bir ampütasyon geçirecekseniz, bu uzuvların nasıl ve nereye atılacağına dair sorular sormak oldukça yaygındır. 2019’da yapılan bir araştırma, prosedürden sonra uzvunuz için dört potansiyel hedef tanımladı. Bunlar:
- İmha edildiği bir biyolojik tehlike krematoryumuna gönderildi.
- Diseksiyonda kullanılmak üzere bir tıp fakültesine bağışlandı.
- Kanser hücreleri veya enfeksiyon gibi testler için bir patoloğa gönderilir.
- Uzvunuzu korumak için kanıtlanmış bir dini görüşünüz varsa size iade edilir.
Uzvunuzun nereye gittiğinden emin değilseniz, cerrahınıza sorabilirsiniz.
Sonuç
Ampütasyonlar birçok nedenden dolayı ortaya çıkabilir, ancak çoğu kan akışını etkileyen kronik tıbbi durumlarla ilgilidir. Ampütasyona ihtiyacınız varsa, cerrahınız işlemden önce türü ve iyileşme beklentilerinizi size açıklamalıdır. Ampütasyonu olanlar için birçok destek grubu vardır. Birçoğu ücretsiz, çevrimiçi veya yüz yüze kaynaklar sunar. [1]Amputation: Causes, Statistics, and Your Most-Asked Questions[2]Öne çıkarılan görsel
[cite]
Kaynaklar ve İleri Okuma
| ↑1 | Amputation: Causes, Statistics, and Your Most-Asked Questions |
|---|---|
| ↑2 | Öne çıkarılan görsel |
