Aklımıza gelip gelemeyecek her şey, en nihayetinde çöpün bir parçası oluyor. Evlerimizden her gün birden fazla çöp poşeti çıkıyor. Her dışarı çıkışımızda annelerimiz tarafından elimize tutuşturulan çöp poşetlerinin sonu nereye varacak? Bu kadar çöp el ele verip kendi evrenini mi oluşturacak? Sorular uzar elbette. Eğer dönüştürülebilir atıkları denklemden çıkarırsak geriye sadece gıda atıklarımız kalıyor. Sizler de çöp atmaktan sıkıldıysanız, gıda atıklarını çöpe atarken ‘ya yok mu şunun başka yolu, böyle de ziyan oluyor sanki’ diyorsanız kompostla tanışmanızın tam vakti! Evsel atıkları toprağa dönüştürmenin en kolay yolu olan komposta dair her şeyi sizler için derledik.
Kompost (Organik Gürbe) Nedir?
Kompost; organik maddelerin aerobik veya anaerobik koşullarda mikroorganizmalar aracılığıyla kararlı hale getirildiği bir işlemdir. Esasında yetişen her şey eninde sonunda doğada çözünmekte; kompost bakteri, mantar ve diğer organizmalar, ideal ortamı yaratarak süreci hızlandırmaktadır. Sürecin nihayetinde ortaya çıkan, gübreli toprağa benzeyen, çözünmüş maddeye ise kompost denmektedir. Kompost, her yerde, her koşulda yapılabilir. Apartman dairesinde oturuyorsanız, fazla yer kaplamayan, koku ve sinek yapmayan kompost yöntemleri kullanabilirsiniz. Eğer mutfak atığınız çok değilse, komşularınızla bir araya gelerek yeterli malzeme toplayabilirsiniz. Hızlı bir şekilde kompost üretmek istiyorsanız sıcak kompost yöntemini, eğer günlük işler nedeniyle ilgilenecek zamanınız yok ama bahçede yeriniz varsa sizi fazla uğraştırmayacak soğuk kompost yöntemini kullanabilirsiniz. İçerdiği zengin besleyici öğeler sayesinde bahçecilikte, çiçekçilikte ve tarımda kullanılan kompost, çiftçiler tarafından ‘siyah altın’ olarak anılmaktadır.
Kompostun Faydaları Nelerdir?
Esas amacı topraktan alınanı toprağa geri vermek olduğu kompostun birçok faydası vardır:
- Bireysel besin atığını azaltır.
- Arazilerden yayılan metan gazının önüne geçer.
- Toprak sağlığını iyileştirir ve erozyonu azaltır.
- Suyu tutar.
- Organik atıkları değerlendirir.
- Toprağın havalanmasını sağlar.
- Bitkilerin ihtiyacı olan zamanda besin sağlar.
- Topraktaki toksinleri etkisiz hale getirir.
- Toprağın pH dengesini düzenler.
- Büyümeyi hızlandırır ve bitkileri güçlendirir.
Kompostun Bileşenleri
Yaşamış olan her şey kompost yapılabilir. Sağlıklı bir kompostun oluşması için bir takım unsurların bir araya gelmesi gerekir.
Hava (Oksijen): Çürümeyi/ayrışmayı, yani kompostlaşmayı sağlayan en önemli etkenlerden biri oksijendir. Oksijenin varlığında yaşayabilen bakteriler ile oksijen olmayan ortamda yaşayabilen bakteriler farklıdır. Biz bunları, aerob ve anaerob olarak adlandırırız. Kompost yığınımızı zamanla sağlıklı bir humusa dönüştürecek olanlar, aerob canlılardır. Anaerob çürüme dediğimiz yöntem de organik atıkların oksijensiz ortamda ayrışması için kullanılır.
Su (Nem): Eğer kompost yığını yeterince nemli değilse, ayrışma ve parçalanma işlemini gerçekleştirecek olan mikro canlıların yaşayabileceği uygun ortamı sağlamak mümkün olmaz. Yığın olması gerektiğinden daha ıslaksa, o zaman havasız kalır ve kötü kokar. Kompost için en ideal nem oranı % 30’dur.
Isı: Hangi kompost yöntemini kullanırsanız kullanın, kompostlaşma işleminde rol alan canlıların ihtiyaç duyduğu sıcaklıkları sağlamanız gerekir. Şanslıyız ki, bu sıcaklık ortamdaki termoflik mikroorganizmalar tarafından sağlıyor. Yığınınız yeterince büyük, nemli, havadar ve doğru azot/karbon oranına sahipse, o zaman yığının içindeki sıcaklık istenilen düzeye kısa bir süre içinde çıkacaktır.
Organik Madde (Azot/Karbon dengesi): Bir kompost yığınına giren başlıca bileşen, organik maddedir. Çürüme ve parçalanma işleminin başlayabilmesi için iki temel elementi içeren malzemelerin doğru oranda bir araya gelmesi gerekir. Bunlar azot (N) ve karbondur (C). Mutfak atıkları, taze biçilmiş otlar, hayvan gübresi, hayvan leşi gibi malzemelerin N içeriği yüksektir. Kurumuş yapraklar, dallar, saman, talaş, kağıt, karton gibi malzemelerin ise C oranı yüksektir. Kompost terminolojisinde azot içeriği yüksek olan malzemelere ”yeşil”, karbon içeriği yüksek olan malzemelere ise ”kahverengi” malzeme denir.
Kompost Çeşitleri
Temelde aynı ilkelere dayansa da, ev, mahalle veya belediye ölçeğinde yapılacak kompost yöntemleri birbirinden farklıdır.
- Soğuk Kompost
En basit, uğraşsız ve başarısızlık ihtimali düşük olan kompost yapma yöntemidir. Doğal toprak oluşum sürecine benzer ve uzun zaman alır. Kompost yığınıyla ilgilenecek zamanınız yoksa sizin için uygun olabilir, ancak bu yığını oluşturacak bir alana ihtiyacınız var. Soğuk kompost, temel olarak elinize geçen komposta uygun atıkları sürekli üzerine eklediğiniz bir organik madde yığınıdır. Kutunuz dolduğu zaman daha fazla malzeme eklemeyi bırakır ve kompostlaşmanın tamamlanmasını beklersiniz. Buradaki en önemli unsur, atıkları yığına eklediğiniz her sefer, bunların üzerini karbon içerikli bir malzemeyle tamamen örtmektir. Bu hem C/N dengesini korumaya yardımcı olur, hem de sineklenme ve kokuyu engeller. Ağaç talaşı, saman, kuru yapraklar bunun için uygun malzemelerdir, ama parçalanmış kağıt ve karton da kullanılabilir. Yığının üzeri her zaman ve tamamen bu malzemelerle kapalı olmalıdır.
- Sıcak Kompost
Sıcak kompost, hızlı ve etkili ama başarılı olmak için deneyim gerektiren bir yöntemdir. Soğuk kompostun aksine, bir ay gibi kısa bir sürede kullanılabilir hale gelir. Eğer büyük bir bahçeniz varsa en tercih edilesi yöntemdir. Sıcak kompostun dezavantajlarından biri, yığın oluşturulduktan sonra yeni organik madde eklenemeyecek olmasıdır. Yani yığın bir kerede oluşturulmalıdır. Isınmaya bağlı olarak çalışır.
- Solucan Kompostu (Vermicompost)
Solucan kompostu yapmak, normal kompost yapmaktan ziyade çiftlik hayvancılığı yapmaya benzer. Çünkü organik maddenin parçalanma işlemini solucanların sindirim sistemi sağlar. Parçalama, öğütme, çevirme ve havalandırma işlemini solucanlar yapar. Kompost yapmak için kullanılan solucanlar, toprakta sıkça karşılaştığımız toprak solucanları değildir. Kırmızı kompost solucanları, özellikle organik madde öğütmekte çok başarılı ve hızlıdırlar. En sık kullanılan türler, Eisenia foetida ve Lumbricus rubellus’tur.
- Bokaşi Kompostu
Bokaşi’nin kelime anlamı (Japonca) ”fermente olmuş organik madde”dir. Çok eski Japon geleneklerini temel alarak geliştirilen EM (Etkin Mikroorganizma) ile oluşur. Bu kompost için izlenen yol, EM’deki bakterileri kuru bir malzemeye emdirip (kepek, talaş, vb) kuruttuktan sonra kullanılmak üzere saklamaktır. Bokaşi küçük bir kovada bile yapılabilir, koku ve sinek yapmaz, metan gazı çıkarmaz, dolayısıyla apartman dairelerinde bile kullanılabilir. Besin kaybı olmaz, çevirmeniz veya karıştırmanız gerekmez, tüm işi mikroorganizmalar sizin yerinize yapar. En büyük avantajı ise her türlü organik atığın bu şekilde rahatça parçalanabilmesidir.
Sizce de gıdamızı, hatta bazen sevdiklerimizi bile emanet ettiğimiz toprağa olan borcumuzu ödeme vakti gelmedi mi? Bizlere karşı böylesine cömert olan toprak ananın nankör evlatları olmayalım. Bu dünyadan geçen bir Aşık ne demişti sahi? “Dost dost diye nicesine sarıIdım, benim sadık yârim kara topraktır.”[1]“Organik Gübre (Kompost) Nasıl Yapılır?” https://livetobloom.com/[2]“Buğday Derneği: “Sağlıklı Toprak ve Sağlıklı Bitkiler İçin Kompost Rehberi.
