Bundan sadece 10 yıl öncesine kadar belirli bir yaştan sonra beyninizin değişmeyeceği, zekânızın sabit kalacağı düşünülüyordu. Bilim insanları insan beyninin hayat boyunca pek bir değişime uğramadığını, nöronlar arasındaki bağlantıların hep sabit kaldığını zannediyorlardı. Ancak nöroplastisite kavramının ortaya çıkışıyla birlikte beynin sürekli kendini yenilediği görüldü.
Eski görüşe göre eğer utangaç biri olarak doğmuşsanız hayatınız boyunca öyle kalıyordunuz. Fiziğe ilginiz yoksa bu sizin iyi bir bilim insanı olma şansınızı sıfırlıyordu. Çoğu kişi hala bu tür bilgilere inanarak kendini kısıtlamaya devam ediyor. Son yapılan araştırmalar bu varsayımların artık doğru olmadığını gösterdi. Beyinde var olan nöral bağlantılar gevşetiliyor ve bu esnada yeni bağlantılar oluşturuluyor. Bu nöral bağlantılar sahip olduğumuz davranışları, karakteri, bilgileri kısacası her şeyimizi oluşturuyor. Peki beynimiz değişen çevre koşullarında kendisini nasıl değiştiriyor?
Nöroplastisite Nedir?
Nöroplastisite (Neuroplasticity), beynin deneyimler sonucunda değişme ve uyum sağlama yeteneğidir. Beyin plastisitesi olarak da bilinir, ancak, beynin plastisiteye sahip olduğunu söylemekle, beynin plastiğe benzer olduğu ima edilmemektedir. Plastisite (Plasticity), “kolayca etkilenmek, eğitilmek veya kontrol edilmek” olarak tanımlanan beynin genleşebilirliğini ifade eder. Neuro ise beynin ve sinir sisteminin yapı taşları olan sinir hücreleri olan nöronlarını ifade etmektedir. Bu nedenle, nöroplastisite, sinir hücrelerinin değiştiği veya ayarlandığı zamandır.
Nöroplastisite Tipleri
İnsan beyni yaklaşık 100 milyar nörondan oluşur. İlk araştırmacılar, nörojenezin veya yeni nöronların yaratılmasının doğumdan kısa bir süre sonra durduğuna inanıyorlardı. Bugün, beynin, yolları yeniden düzenleme, yeni bağlantılar oluşturma ve hatta bazı durumlarda yeni nöronlar yaratma konusunda olağanüstü bir kapasiteye -nöroplastisite- sahip olduğu anlaşılmaktadır. İki ana nöroplastisite tipi vardır:
- Fonksiyonel plastisite, beynin hasarlı bir bölgesinden diğer hasar görmemiş bölgelere fonksiyonları taşıma yeteneğidir.
- Yapısal plastisite, beynin öğrenme sonucunda fiziksel yapısını fiilen değiştirme yeteneğidir.
Nöroplastisite Nasıl Çalışır?
Bir çocuğun hayatının ilk birkaç yılı, hızlı beyin gelişimi dönemidir. Doğumda, serebral korteksteki her nöronun tahmini 2.500 sinaps veya sinir uyarılarının iletildiği nöronlar arasında küçük boşluklar vardır. Üç yaşına gelindiğinde, bu sayı nöron başına 15.000 sinapsa ulaşır. Ancak ortalama bir yetişkin bu sinaps sayısının sadece yarısına sahiptir. Neden? Çünkü yeni deneyimler kazandıkça bazı bağlantılar güçlenirken bazıları ortadan kalkar. Bu işlem sinaptik budama olarak bilinir. Sık kullanılan nöronlar daha güçlü bağlantılar geliştirir. Nadiren veya hiç kullanılmayanlar sonunda ölürler. Beyin, yeni bağlantılar geliştirerek ve zayıf olanları budayarak değişen çevreye uyum sağlayabilir.
Nöroplastisitenin Faydaları
Beyin nöroplastisitesinin birçok faydası vardır. Beyninizin uyum sağlamasına ve değişmesine izin vermek, şunları geliştirmenize yardımcı olur:
- Yeni şeyler öğrenme yeteneği
- Mevcut bilişsel yetenekleri geliştirme yeteneği
- İnmelerden ve travmatik beyin yaralanmalarından iyileşme
- Fonksiyonun kaybolduğu veya azaldığı bölgelerin güçlendirilmesi
- Beyin zindeliğini artırabilecek iyileştirmeler
Nöroplastisite Nasıl Geliştirilir?
Beyninizi her yaşta uyum sağlamaya ve değişmeye teşvik etmek için atabileceğiniz adımlar vardır:
Ortamınızı Zenginleştirin
Odaklanmış dikkat, yenilik ve meydan okuma için birçok fırsat sunan öğrenme ortamlarının beyinde olumlu değişiklikleri teşvik ettiği gösterilmiştir. Bu, özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde önemlidir, ancak çevrenizi zenginleştirmek, yetişkinlikte de beyin ödülleri sağlamaya devam edebilir. Beyninizi uyarmak şu anlama gelebilir:
- Yeni bir dil öğrenmek
- Bir enstrüman çalmayı öğrenmek
- Seyahat etmek ve yeni yerler keşfetmek
- Sanat ve diğer yaratıcı arayışlar yaratmak
- Okuma
Bol Dinlenin
Araştırmalar, uykunun beyindeki dendritik büyümede önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Dendritler, bir nörondan diğerine bilgi iletilmesine yardımcı olan nöronların sonundaki büyümelerdir. Bu bağlantıları güçlendirerek, daha fazla beyin plastisitesini teşvik edebilirsiniz. Uykunun hem fiziksel hem de zihinsel sağlık üzerinde önemli etkileri olduğu gösterilmiştir. Bazı araştırmacılar bunun kısmen genetik, kısmen de beyindeki gri maddenin yapısından kaynaklandığını öne sürmektedir. İyi uyku hijyeni uygulayarak uykunuzu iyileştirebilirsiniz. Bu, tutarlı bir uyku programı geliştirmeyi ve iyi uykuya katkıda bulunan bir ortam yaratmayı içerir.
Düzenli egzersiz
Düzenli fiziksel aktivitenin beyne bir takım faydaları vardır. Bazı araştırmalar, egzersizin hipokampusun kilit bölgelerindeki nöron kaybını önlemeye yardımcı olabileceğini gösterirken; diğer çalışmalar, egzersizin aynı bölgede yeni nöron oluşumunda rol oynadığını öne sürmektedir. 2021 yılında yapılan bir araştırma, fiziksel egzersizin beyin kaynaklı nörotrofik faktör, fonksiyonel bağlantı ve beynin motor kontrolünden sorumlu kısmı olan bazal ganglionlar üzerindeki etkisiyle beyin plastisitesini artırdığını öne sürmüştür. ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanı, haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta kardiyo egzersizleri (yürüme, dans etme, yüzme veya bisiklete binme gibi) ve en az iki gün kuvvet antrenmanı egzersizlerini (ağırlık kaldırma veya vücut ağırlığı yapma) önermektedir.
Beyin, şüphesiz ki mucizevi varlık. Sizce de değişimin vakti gelmedi mi? Ne dersiniz… Bugün beyninizi değiştirmek için neler yaptınız [1]“What Is Neuroplasticity? https://www.verywellmind.com/what-is-brain-plasticity-2794886[2]“Neuroplasticity” https://www.psychologytoday.com/us?
[cite]
