Dünyamızın Kadim Ağaçları: Baobablar

Dünya üzerindeki en garip görünümlü ağaçlardan biri olan Baobab ağaçları, normalden kalın gövdeleri, uzun boyları, gövdesine oranla ufacık dalları ve yapraklarıyla her zaman insanların dikkatini çekmiştir. Öyle ki, bazı Afrika yerlileri onları, bu görünümlerinden dolayı “lanetli ağaç” olarak kabul etmişlerdir: Onlara göre Baobablar tanrıları kızdırmış, tanrılar da bunun üzerine ceza olarak onları, kökleri havada asılı kalacak şekilde baş aşağı döndürmüşlerdir.  

Baobab ağaçları, Ebegümecigiller (Malvaceae) familyasının Adansonia cinsini oluşturan yaprak döken ağaçlardır ve toplam 9 türü bulunmaktadır. Türlerin altısı Madagaskar‘a, ikisi Afrika’ya ve Arap Yarımadası’na, bir türü ise kuzeybatı Avustralya‘ya özgüdür. Ayrıca yaşamları boyunca büyümeye devam ederek çok uzun ağaçlara dönüşürler. 30 metre boya, 15 metre gövde çapına ulaşabilen, dünyanın en büyük ve en uzun ömürlü çiçekli bitkileridirler. Kayıtlara göre en geniş gövdeye sahip ağaç 47 m, en yaşlı ağaç ise  2.450- 2.500 yaşlarındadır.

Kuraklıkla baş etme yöntemleri

Baobablar, Afrika ve Madagaskar’da hakim olan ciddi derece mevsimsel kuraklıkla baş edebilecek özelliklere sahiptirler. Örneğin; 120 ton suyu depolayabilecek devasa gövdeleri vardır ve bunu bitkilerin temel dokularından olan parankima hücreleri (“depo parankiması”) ile yaparlar.  Terlemeyi azaltarak su tasarrufu sağlamak için “yüzey alanı/hacim” oranını düşürürler. Yine terlemeyi azaltmak için yılın büyük bir çoğunluğunu (“yaklaşık olarak 8 ay”) yapraksız olarak geçirirler.  Bunlara ek olarak, suya en etkili şekilde ulaşabilmek için kök sistemleri çok geniş bir alana yayılmıştır. Bu sayede, yağan yağmuru, toprağa düştüğü gibi oldukça fazla ve hızlı olacak şekilde toplayabilir ve depolanmak üzere ksilem demetleri aracılığıyla gövdesine aktarabilirler.

Kullanım alanları ve faydaları

• Muazzam boyutları nedeniyle ekosistemlerinde önemli rollere sahiptir. Dallarında kuşlar yuva yapar; maymun grupları meyvelerini yer; meyve yarasaları nektarlarını içip çiçekleri tozlaştırırken, zürafalar ve filler besin ve nem açısından zengin Baobab kabuğuna güvenir. 
• Taze Baobab yaprakları geleneksel maya yapımı için kullanılır, çorbalara katılır ayrıca böbrek/mesane hastalıklarını, böcek ısırıklarını ve astımı tedavi etmek için kullanılır.
• Çiçeklerinden gelen polenler su ile karıştırılarak tutkal elde edilir.
• Dev ağaçlar oldukları için önemli bir kereste kaynağıdırlar ve gövdeleri barınak, tahıl deposu, su rezervuarı ve hatta mezar yeri olarak  insanlar tarafından kullanılır.
• Tartarik asit ve C vitamini içeren meyvesi çeşitli içecekler hazırlamak için kullanılabilir. 
• Kabukları dövülerek ip, hasır, sepet, kağıt ve kumaş yapılır.
• Tohumları yüksek yağ içeriğinden dolayı kozmetik sektöründe kullanılır. İçerdiği yüksek linoleik ve oleik asitin cildi yumuşattığı ve epidermisi nemlendirdiği bilinmektedir.
• A.digitata‘nın kök kabuğu ekstreleri Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis ve Staphylococcus aureus‘a karşı antibakteriyel aktiviteye sahiptir.

Baobab ağaçları tehlikede altında mı?

Küçük Prens kitabında zararlı görülen, büyümesine müsaade edilmeden sökülüp atılmazsa bütün gezegeni kaplayacağına inanılan Baobab ağaçları ani ve gizemli bir şekilde ölmeye başladılar.

Güney Afrika’daki birkaç ülkede Baobab ağaçları üzerinde yapılan yeni bir araştırma, iki düzine en yaşlı ve en büyük ağacın çoğunun son on yılda öldüğünü veya önemli ölçüde bozulduğunu gösterdi. Araştırmacılar 2.000 yıl daha uzun yaşayabilen ağaçların birbiri ardına ölmesini istatistiksel olarak pek olası bulmuyorlar ve iklim değişikliğinin buna sebep olabileceğini tahmin ediyorlar ancak bu fikri doğrulamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu vurguluyorlar.

Araştırmacılar arasında, Wisconsin-Madison Üniversitesi’nde bir ekolog olan David Baum, “Son yıllarda çok sayıda büyük baobabın düşüşü ve ölümü çok trajik. Birinin ölmesi çok üzücü – ama daha da kötüsü, gezegendeki tüm dev baobabların sonunun başlangıcını görüyor olabiliriz” diyor^[1]“Baobab Ağaçları Neden Böylesine Tuhaf Görünürler? Baobablar Kuraklıkla Nasıl Baş Ederler?”https://evrimagaci.org/^[2]Kumar, Dr. (2018). The Baobab Tree. Hygeia journal for drugs and medicines. 10. 1-2. 10.15254/H.J.D.Med.10.2018.16.^[3]“Baobab – The Upside Down Tree” https://safarisafricana.com/^[4]“Baobab-tree genus” https://www.britannica.com/^[5]“Baobab” https://www.krugerpark.co.za/^[6]Atik, H. (2019). Baobab ağacı: habitat, söz ve hayata dair Afrikaya güzelleme. Pales Yayınları.^[7]“Why Are Some of Africa’s Biggest Baobab Trees Dying Off?” https://www.npr.org/.