Doğal Ürünlerdeki Biyoaktif Fenolik Bileşikler

Fenolik bileşiklerin doğal ürünlerdeki rolü tüm dünyada araştırmacıların dikkatini çekmektedir ve bu konuda yapılan araştırmalar son 20 yılda önemli ölçüde artmıştır. Fenolik bileşikler, çok çeşitli yapı ve işlevlere sahip olup bitkiler alemindeki en önemli ikincil metabolitlerdir. Esas olarak içerdikleri fenol halkalarının sayısına göre sınıflandırılırlar (fenolik asitler, stilbenler, flavonoidler, lignanlar ve tanenler). Bu bileşikler stres ve UV radyasyonu gibi farklı durumlara tepki olarak bitkinin normal gelişimi sırasında sentezlenir. Bir veya daha fazla hidroksil grubu taşıyan fenolik bileşikler aromatik bir halkaya sahiptir ve yapıları basit bir fenolik molekülün yapısından karmaşık yüksek moleküler kütleli bir polimerin yapısına kadar değişebilir. Ayrıca bitkilerdeki fenolik bileşiklerin miktarı, diğer faktörlerin yanı sıra olgunluk derecesine, çeşide, iklime, toprak bileşimine, coğrafi konuma ve depolama koşullarına göre değişir. 

Bu antioksidan bileşikler, serbest radikallerle reaksiyona girerek onlarla bağ oluşturup otooksidasyon veya peroksidasyonun ilerlemesini önler. Vücudumuzda serbest radikallerin oluşum hızı ile bunların antioksidanlar tarafından nötralize edilme hızı arasında bir denge bulunmaktadır. Organizma bu dengeyi sağladığı sürece serbest radikallerden etkilenmemektedir. Eğer bu denge serbest radikaller lehine bozulursa hücrede serbest radikaller artar. Serbest radikallerin hücrede artışı ve hücre fonksiyonları üzerinde yaptığı olumsuz etkiye ‘oksidatif stres’ denir. 

Oksidatif stres insanlarda kanser, multiple skleroz, otoimmün hastalık ve Alzheimer ve Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklara neden olabilir. Meyve ve sebzeler, temel beslenmenin ötesinde sağlık yararlarını etkileyen önemli seviyelerde biyoaktif bileşikler içerir. Yapılan çalışmalar, fenolik bileşiklerden zengin gıdaların tüketimi, hücre metabolizmasından serbest radikalleri temizleyerek yaşlanmaya ve yaşa bağlı hastalıklara yol açan oksidatif hasarı önleyebileceğini ileri sürmektedir. 

Fenolik bileşiklerin sahip oldukları antioksidan, antiviral, antimikrobiyal, anti-tümör ve antibakteriyel aktivite gibi biyolojik etkilerinden dolayı reaktif oksijen türlerinin zararlı etkilerine karşı koruma sağladığı bilinmektedir.

Kanser, kardiyovasküler hastalıklar, kronik solunum yolu hastalıkları ve diyabet uzun süreli ve genellikle yavaş ilerleyen hastalıklardır. Dünyadaki yıllık ölümlerin %63’ünden fazlası bu hastalıklardan kaynaklanmaktadır. Fenolik bileşiklerin, özellikle flavonoidler grubunun, bu hastalıkların etkilerini düşürmeye katkıda bulunduğu tahmin edilmektedir. In vitro testler, fenolik bileşiklerin kanser hücresi proliferasyonunu engellediğini, nöronları koruduğunu, insülin salgısını iyileştirdiğini, vaskülarizasyonu azalttığını ve vazodilatasyonu uyardığını göstermiştir. 

Epidemiyolojik çalışmalar, bitki kaynaklı gıdaların günlük alımının, bazı kanser türlerini, özellikle gastrointestinal sistem kanserlerini, kardiyovasküler hastalıkları muhtemelen önlediğini ve hatta diyabetin etkilerini azalttığını göstermiştir. 

Dengeli bir diyetin parçası olarak ölçülü olarak tüketilen doğal ürünler hem insan sağlığını geliştiren hem de hastalık riskini azaltan özellikler sunmaktadır. Birçok doğal antioksidan, serbest radikaller tarafından oluşturulan oksidatif hasarı kontrol etmede oldukça etkilidir. Doğal ürünlerdeki biyoaktif bileşikler ile ilgili araştırmalar hem bilim hem de halk topluluğu için büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte, insanlardaki çeşitli hastalıklarla ilgili bağlantılı mekanizmalar, hala yeni keşfedilen biyoaktif bileşiklerin ayrıntılı bir şekilde araştırılmasına ihtiyaç duymaktadır ^[1]Alkan Türkuçar S, Aktaş Karaçelik A, Karaköse M. Phenolic compounds, essential oil composition, and antioxidant activity of Angelica purpurascens (Avé-Lall.) Gill. Turk J Chem. 2021 Jun … Continue reading^[2]Dhalaria R, Verma R, Kumar D, Puri S, Tapwal A, Kumar V, Nepovimova E, Kuca K. Bioactive Compounds of Edible Fruits with Their Anti-Aging Properties: A Comprehensive Review to Prolong Human Life. … Continue reading^[3]Karaçelik AA, Küçük M, İskefiyeli Z, Aydemir S, De Smet S, Miserez B, Sandra P. Antioxidant components of Viburnum opulus L. determined by on-line HPLC-UV-ABTS radical scavenging and … Continue reading^[4]Karasawa, M.M.G., Mohan, C. Fruits as Prospective Reserves of bioactive Compounds: A Review. Nat. Prod. Bioprospect. 8, 335–346 (2018). ^[5]Sun, C., Liu, Y., Zhan, L., Rayat, G.R., Xiao, J., Jiang, H., Li, X., & Chen, K. (2020). Anti-diabetic effects of natural antioxidants from fruits. Trends in Food Science and Technology..