Işık kirliliği veya foto kirlilik, aşırı yapay ışığın varlığıdır ve kentleşme ve sanayileşmenin sonucudur. Plastik atık, sera gazları ve kanalizasyon ile birlikte Dünyadaki birçok kirlilik türünden sadece biridir.
Işık kirliliğinin çevremiz ve hatta sağlığımız için ciddi etkileri olabilir. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği’ne göre, sokak aydınlatması, ev ve ticari ışıklar, araçlar ve güvenlik ışıklarının tümü, skyglow (gökyüzü parlaması) adı verilen kubbe benzeri bir ışık kirliliği kalkanının oluşturulmasına katkıda bulunur.
Skyglow ile birlikte ışık kirliliği parlama, ışık geçişi ve yığılmadan oluşur. Parlama, doğrudan görsel rahatsızlığa neden olabilen ışıkla ilgiliyken, ışık geçişi, yatak odası pencereleri gibi kaynaklardan sızan ışıktır. yığılma, ışıkların aşırı gruplanmasıdır.
Işık kirliliği, duman ve toz gibi diğer hava kirliliği türleri tarafından da arttırılabilir. Bunun nedeni, bu tür kirliliklerin ışığı tüm farklı yönlere dağıtabilmesi ve gökyüzünü daha da aydınlatabilmesidir.
Astronomi ve Gece Görüşü Üzerindeki Etkileri
Teleskop üreticisi Celestron’a göre ışık kirliliğinin çevremiz üzerindeki ani etkilerinden biri gerçek gece gökyüzüne dair görüşümüzü gizlemesidir. Yapay ışığın varlığı olmadan, gece gökyüzü gök cisimleri, uzak galaksiler ve takımyıldızlarla dolup taşar. Ancak, büyük bir şehrin göbeğinden yukarıya bakıyorsanız, bu gece gökyüzü nesnelerinin çoğunu göremezsiniz.
BBC’ye göre, Avrupa ve Amerika’da yaşayan insanların yaklaşık %99’u, doğal olarak olabileceğinden neredeyse %10 daha parlak olan gökyüzü altında yaşıyor. Bu aynı zamanda nüfusun büyük bir bölümünün gözlerinin tüm potansiyelini kullanmadığı anlamına gelmektedir.
Duke Üniversitesi’ne göre insan gözünün retinası, bir tür gece görüşüne izin vermek için ışığı algılayan hücrelerini çok düşük ışık koşullarına alışmak için doğal olarak ayarlayabilir. Ancak BBC’ye göre, ışık kirliliği nedeniyle Amerika’da yaşayan insanların %37’si gece görüşünü kullanamamaktadır.
Amerikalı gökbilimci John E. Bortle, ışık kirliliğini izlemek ve karakterize etmek için farklı konumlarda gece gökyüzünün parlaklığını ölçen Bortle Dark-Sky Scale’i yaratmıştır. Ölçek, gökyüzü parlaması müdahalesi altında gezegenler ve yıldızlar gibi gök cisimlerini gözlemleme yeteneğimizi ölçer.
Sağlık Riskleri
Yapay ışığın aşırı kullanımının bizi parlak bir yıldızdan mahrum bırakmaktan başka, insan vücudunun doğal döngüsünü altüst etmek gibi daha birçok etkisi vardır.
Sirkadiyen ritimler, vücutta 24 saatlik bir süre boyunca meydana gelen bir grup fizyolojik ve nörolojik değişikliklerdir. Toplu olarak vücut saatimiz olarak da bilinirler ve Harvard Üniversitesi’ne göre uyku-uyanıklık döngümüzle ilgilidirler.
Güneş battıktan sonra ve düşük ışığa maruz kaldığımızda, vücudumuz doğal olarak melatonin adı verilen bir hormon salgılar. Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Servisi’ne (NHS) göre melatonin beyindeki epifiz bezinden salınır; yorgunluğun artmasına ve uyku döngülerinin düzenlenmesine yardımcı olur, en yüksek üretim sabahın erken saatlerinde gerçekleşir.
Bununla birlikte, ışık kirliliğinin insanlarda düşük seviyelerde bile melatonin üretimini azalttığı bulunmuştur. Bu, uyku bozukluğuna neden olabilir, bağışıklık sistemimizi ve strese verilen tepkileri etkileyebilir. Ayrıca, Environmental Health Perspectives (Çevre Sağlığı Perspektifleri) dergisine göre ışık kirliliği kaynaklı melatonin bozulmasının meme veya prostat kanseri gibi hormonla ilişkili kanser riskinin artmasıyla bağlantılıdır.
Sirkadiyen ritim sadece insanları değil, diğer birçok canlıyı etkiler. Çevre Kirliliği dergisine göre, araştırmacılar Avrupa levrek araştırmalarında en düşük ışık yoğunluklarında bile balıklardaki melatonin üretimini bozduğunu bulmuşlardır.
Yaban Hayatına Etkileri
Sağlık sorunlarının yanı sıra, ışık kirliliği yaban hayatı davranışlarına müdahale edebilir. Yarasalar gibi gece avcıları, ışık kirliliğinden en çok etkilenenler arasındadır. Bu uçan memeliler, geceleri avlanmaya iyi adapte olmuşlardır ve aydınlatılmış alanlardan aktif olarak kaçınırlar.
Ne yazık ki, avları olan böcekler, Bat Conservation Trust’a göre yarasalar için çorak avlanma alanlarına yol açan ışık kaynaklarına çekilir. Ayrıca, bir yarasanın tüneklerinin dışına yapay ışık kaynakları yerleştirilmesi, onların tünekten ayrılmalarını engelleyebilir ve aç kalmasına neden olabilir.
Journal Proceedings of the Royal Society B’ye göre, araştırmacılar, valabilerin üreme döngüsünü incelerken, deniz üssü gibi ışık ile kirletilmiş bir alanın yakınında yaşayan valabilerin arasında doğumların daha kırsal alanlarda yaşayanlara göre haftalarca daha erken olduğunu bulmuşlardır.
Çalışma, mavi ışık spektrumunda dalga boyları yayan dış mekan ışık yayan diyotların (LED’ler) kullanımının melatonini geleneksel dış mekan ışığına göre beş kat daha fazla bastırdığını buldu.
Deniz Kaplumbağası Koruma Kurumu’na göre yeni doğan kaplumbağalar için yapay aydınlatmanın varlığı yaşamla ölüm arasındaki farkı yaratabilir. Kaplumbağa yavruları kumsallarda ortaya çıktıkça, doğal içgüdüleri ay ışığında yıkanmış okyanusa koşmaktır. Bununla birlikte, sahil boyunca uzanan sokak ve ticari ışıklar, yavruların kafasını karıştırabilir ve genellikle yenildikleri veya araba trafiği tarafından öldürüldükleri iç bölgelere doğru hareket etmelerine neden olabilir.
Nasıl Atıf Yapılır:
[cite]
