Albinizmin Genetiği

The New York Times’a göre, Tanzanya’da beyaz saçlı, beyaz tenli ve genellikle kırmızımsı gözlü albinolar vücutlarındaki bu farklılıklardan dolayı sakat bırakılıyor veya öldürülüyor. Albino bireylerin, aile üyeleri dehşet içinde onlara bakarken, silahlı gruplar tarafından bacaklarının, kafalarının ve cinsel organlarının kesildiği biliniyor.

Ölenler arasında yedi aylık bir bebek, iki çocuklu bir manyok çiftçisi ve BBC’nin raporlarına göre kendi babası tarafından öldürülen bir çocuk var. 2007’den beri sayısı 40 olan bu vahşi cinayetler, albino kanının, derisinin ve saçının sihirli güçleri olduğuna dair söylentilerle körükleniyor.

Yaşanan bu korkunç olayların yanı sıra albinoların karşılaştığı günlük sorunlar da mevcut: Albinizm, görme kaybına, aşırı güneş hassasiyetine ve bazen damgalanmaya neden olan, zayıflatıcı bir durumdur. Albinolar, ayrıca edebiyatta ve popüler kültürde de uzun süredir kötü muamele görüyorlar (Da Vinci Şifresi’ndeki kötü keşiş Silas’ı veya The Matrix Reloaded’daki hain sarışın ikizleri düşünün…)

Peki Albinizm Neden Olur?

Albinizm, bireylerin ciltlerinde, gözlerinde ve saçlarında melanin pigmentinin eksikliğine veya hiç pigment bulundurmamasına sebep olan bir hastalıktır. 

Melanin pigmentinin üretimini etkileyen genetik mutasyonlar bu hastalığın nedenidir. Deri, saç ve göz pigmentasyonundan sorumlu olan melanosit adı verilen hücreler vardır. Albino bireylerde bu melanoist hücreleri bulunur, ancak genetik mutasyonlar pigment üretimine engel olur veya derinin en dış tabakası olan epidermiste bulunan keratinositlere dağılma yeteneklerine müdahale eder. 

Albinizm, gözleri, cildi ve saçları etkileyen okulokutanöz albinizm (OCA) ile gözlerdeki pigmenti etkileyerek görme bozukluğuna neden olan ancak ciltteki ve saç derisindeki pigmenti etkilemeyen oküler albinizm (OA) olarak alt bölümlere ayrılabilir. 

Küresel yaygınlık yaklaşık 20.000’de 1 iken, dünya çapında yaygınlık oranlarının değiştiği tahmin edilmektedir. Avustralya’da oran yaklaşık 17,000’de 1’dir ve Zimbabwe’de prevalans (yaygınlık) yaklaşık 1000’de 1’dir.

Otozomal Çekinik Özellikler Nelerdir?

Albinizm, otozomal resesif bir şekilde kalıtılır. Bu, her hücredeki bir genin her iki kopyasının da mutasyona sahip olduğu anlamına gelir. Bahsedilen iki kopyadan biri anneye biri babaya aittir. Ebeveynlere ait bu gen kopyalarının ikisinde de bir mutasyon varsa ve bireyler heterozigot şekilde albinizm geni taşıyorsa doğacak 4 çocuktan biri albinizm olma ihtimaline sahiptir.

Resesif kalıtım aşağıdaki özelliklerle karakterize edilir:

• Fenotipe yansıması için genin her iki kopyası da kusurlu olmalıdır.
• Erkek ve dişiler eşit etkilenir.
• Etkilenen bireylerin aile geçmişlerinde çok az rastlanır veya hiç rastlanılmaz.
• Taşıyıcılar etkilenmez ancak fenotiplerinde hastalığa dair küçük belirtiler gösterebilir.
• Ebeveynlerden biri homozigot olarak taşıyıcı ve diğer ebeveyn aynı gen için heterozigot taşıyıcı ise, çocukların %50’si etkilenir. Yani doğacak her 4 çocuktan ikisi hastalığa sahip olacaktır.
• Doğacak bir çocuk için risk, diğer kardeşlerinin özelliği taşıyıp taşımadığından bağımsızdır.
• Her iki ebeveyn de aynı gen için homozigot taşıyıcı ise, tüm çocuklar hasta olacaktır.

Pigmentasyon nasıl etkilenir?

Melanin’in iki ana formu vardır ve cilt tonunu etkileyen bu iki pigment türü arasındaki oran, kişinin genetik geçmişine bağlıdır. Bu da ebeveyn mirası tarafından belirlenir.

Eumelanin, kahverengi ila siyah pigmentasyondan sorumlu olan ve ikisi arasında en yaygın olan koyu bir pigmenttir. Feomelanin saç, cilt ve dudaklardaki sarıdan kırmızıya renk tonlarından sorumludur.

Albino Bireyler Nasıl Görür?

Albinizmli insanlar yasal olarak kördür çünkü fotoreseptörler (retinadaki ışığı algılayan hücreler) ışıkla aşırı doygun hale gelir ve beyne kafa karıştırıcı mesajlar gönderir. Albinizmli bir kişiye bakarsanız, gözlerinde bir nistagmus veya çırpınma görürsünüz; Gözler yuvalarında zıplıyor gibidir çünkü görsel uyaranlar kafa karıştırıcıdır. Ayrıca gözlerdeki pigment eksikliği ve göz kaslarının ters değil de düz bağlanması görme yeteneğini sınırlandıran diğer başka etmenlerdendir.

Albinizm ile İlgili Genetik Mutasyonlar

Genetik olarak, albinizm, mevcut genetik mutasyon tipine göre sınıflandırılır. Bugüne kadar tanımlanmış yedi tip nonsendromik OCA vardır:

Tip 1 OCA ve Tip 2 OCA En Yaygın Olanlarıdır; 

OCA1, tirozinaz enziminin işlev kaybı ile karakterize edilen etnik grupları etkileyen dünya çapında en yaygın tip olarak kabul edilir. Buna TYR genindeki bir mutasyon neden olur. Tirozin katalizi, kahverengimsi-siyah eumelanin ve sarı feomelanin sentezinde kritik bir adımdır. OCA1A genotiplerine sahip bireyler, toplam melanin üretimi yokluğu ile birlikte fonksiyonel olmayan tirozine sahiptir. OCA1B’li bireyler, sınırlı bir melanin üretimi ile bazı fonksiyonel tirozin aktivitesine sahiptir.

OCA2, Afrika’daki en yaygın albinizm şeklidir. OCA2 prevalansı (yaygınlığı) Avrupa popülasyonundan belirgin şekilde daha yüksektir ve P proteinini kodlayan bir gendeki mutasyon ile karakterize edilir. P proteininin tam işlevi tam olarak anlaşılamamıştır, ancak proteinlerin melanozoma taşınması, melanozomal-protein kompleksinin stabilize edilmesi ve bunların pH’ının düzenlenmesi ve/veya glutatyon metabolizması ile ilgili olduğu görülmektedir. Tüm bu faaliyetler melanin üretimi için anahtardır. Gen gövdesinde 140’tan fazla mutasyon tanımlanmıştır.

Albinizmin Tip 3 fenotipi, tirozinazla ilişkili protein 1’i (TYRP1) kodlayan genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanır. TYRP1, tirozinin stabilizasyonundan sorumludur ve TYRP1’deki mutasyonlar, enzimin erken bozulması ve melanozomların geç olgunlaşmasına neden olur.

Tip 4, OCR4, membranla (hücre zarı) ilişkili taşıyıcı proteindeki (MATP) bir mutasyondan kaynaklanır.  MATP, melanin sentezi için gerekli olan bir melanozomal membran taşıyıcı protein olarak işlev görür. MATP’deki mutasyonlar hipopigmentasyona neden olur.

OCA5, 4q24 kromozomunun bölgesiyle eşlenen spesifik, ancak tanımlanamayan bir gene bağlıdır. OCA5 tipi albinizmdeki bu genetik mutasyon aynı atadan (akrabadan) gelen Pakistanlı bir ailenin üyelerinde keşfedildi.

Albinizmin Moleküler Temeli

2013 yılında, Çinli araştırmacılardan oluşan bir ekip, albinizmden etkilenen bir ailede albinizmin moleküler temelini ortaya çıkarmak için ekzom dizileme yöntemini kullandı. Bu Çinli araştırma ekibi, OCA’nın yeni bir formu olan OCA6 ile ilişkili çözünen taşıyıcı proteini kodlayan bir gen olan SLC24A5‘te mutasyonlar keşfetti. Bu mutasyonlar, bu OCA formunun Çinli popülasyonunda sınırlı olmadığı ve birden fazla etnik kökene sahip hastalarda olduğu tespit edildi. Son yapılan araştırmalar, SLC24A5 geninin melanozomların olgunlaşmasından, melanozomal mimariden ve melanin sentezinden sorumlu olduğunu göstermektedir.

SLC24A5‘in yanı sıra, Litvanya’dan akraba bir ailenin gen haritalaması kullanılarak C10orf11 geni tanımlandı ve buna OCA7 denildi. Bu gen, 226 amino asit uzunluğunda bir proteini kodlar. Proteinin işlevi bilinmemekle birlikte, melanosit farklılaşmasında rol oynadığına inanılmaktadır.

Sendromik ve sendromik olmayan OCA’nın altında yatan patolojik mekanizmaların daha fazla anlaşılması için, kapsamlı genetik tarama ve teşhisin gerçekleşmesine ihtiyaç bulunmaktadır. 

Ezcümle bendenizin düşünceleri 

18. yüzyılda Amerika’da yükselen ve hala mücadelesi verilen siyahi ırkçılığı ve Tanzanya’da albino bireylere karşı yapılan beyaz ırkçılığı bizlere kıta ve mesafe fark etmeksizin sorunun aynı olduğunu gösteriyor. Oysa ki bilinen bazı hastalıklar içimizde bizlere miras bırakılan kodlar tarafından ortaya çıkıyor ve buna engel olmak biz insanların elinde değil. Sahip olduğumuz farklılıklara saygı duyarak birlikte yaşayabilecek kadar büyük bir yerküreye sahibiz. Hiçbir insanın siyah veya beyaz olduğu için doğduğu ve yaşadığı topraklarda dışlanmadığı bir dünyayı birlikte gerçek kılabiliriz. 

Terimler/ Soru-Cevap

Otozomal nedir?

İnsanlarda 23 anneden 23 babadan gelmek üzere toplam 46 kromozom bulunur. Bu 23 kromozomdan 22 tanesi otozomal 1 tanesi gonozomaldır. Yani insanlar toplamda 44 otozomal 2 gonozomal kromozoma sahiptir. Otozomal kromozomların cinsiyet üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. Otozomal kromozomların görevi, üzerinde bulunan gen bölgelerinde vücut işlevi için gerekli olan proteinleri üretmektir.

Alel nedir?

Alel, bir genin alternatif versiyonlarını tanımlamak için kullanılan bir ifadedir. Alel genler, anne ve babadan gelen iki farklı kromozomun aynı lokuslarında bulunan ve fenotipik olarak çeşitlilik sağlayan genlerdir. Örneğin; anneden gelen bir kromozomun üzerinde bulunan bir alel gen kahverengi gözlülük ve babadan gelen bir kromozomda bulunan bir alel gen mavi gözlülük sağlarken, baskın olan fenotipte gözlenir.

Keratinosit

Keratin adlı proteinlerin üretildiği aynı zamanda epidermis tabakasının en dış tabakasını oluşturan hücrelerdir.

Tirozinaz

Tirozin amino asitini melanine çevirmekle görevli enzim.

Melanozom

Hayvanlar aleminde ışık emici melanini içeren organel. Melanosit hüceleri, melanozom organelinin sentezinde görev alır.

Glutatyon 

Biyokimyasal reaksiyonlarda görevli 3 amino asitten oluşan bir protein.

Nistagmus

Gözlerin istemsizce ve hızlıca hareket etmesi olarak tanımlanabilir. Görme yeteneğini sınırlandırmaya sebep olan bir rahatsızlıktır ^[1]azolifesciences.com^[2]Öne Çıkan Görsel: master1305