Denizlere Hükmeden Meyve: Limon (Citrus limon)

Tarihçi Stephen Bown’a göre çağın en büyük tıbbi, sosyal ve askeri ilerlemelerinden biri olan denizlerdeki boylamların doğru hesaplanması, çiçek aşısının bulunması veya buhar gücünün kullanılmasına eş değer bir keşif. Bu keşif o kadar büyük ki Kolomb’un yolculukları ile başlayan ve 19. yüzyılın ortalarında gemilerde buhar gücünün geliştirilmesiyle sona eren bir dönem olan Yelken Çağı’na yön veren keşif.

Yelken çağında, İskorbüt (skorbüt veya skorbit olarak da bilinmektedir) hastalığından dolayı denizlerde ölen insanların sayısının 2.000.000’dan fazla olduğu tahmin edilmektedir. Bu sayı bu çağda denizlerde ve okyanuslarda fırtına, gemi kazası, savaş ve tüm hastalıklardan ölen denizcilerin sayısından fazladır.

Bu denli ölümcül bir hastalık olan iskorbüt; bağ dokularında bulunan kolajen sentezi için gerekli olan C vitamini eksikliğinden kaynaklanan bir hastalıktır. İskorbütün belirtileri halsizlik, kanayan ve çekilen dişetleri, ciltte morluklar ve eklem ağrılarıdır.

Peki bu kadar can kaybına sebebiyet veren bu hastalıkla nasıl mücadele edilmeye başlandı? İlk kez 1601’de İngiliz gezgin Sir James Lancaster tarafından İskorbüt’e karşı limon tüketilmesi önerilse de asıl bilimsel yani deneye ve gözleme dayalı çalışma 1753 yılında James Lind tarafından yapılmıştır. Hatta bu çalışma yapılan ilk klinik araştırma olarak tarih sayfalarında yerini almaktadır. Bu deneyde Lind, denizcileri 6 gruba ayırmış ve farklı diyet programı uygulamıştır. Hastalığı sadece diyetinde narenciye ve özellikle limon olan grup atlatmıştır. Ancak kendisinin de bu deneyin sonuçları noktasında çekimser kalması dolayısıyla bu çalışma göz ardı edilmiştir.

Ancak bu deneyden tam 42 yıl sonra İngiliz Kraliyet Donanmasında deneysel çalışmanın tekrar gündeme gelmesi ile limon ve limon suyunun askerler ve denizciler tarafından tüketilmesi emredilmiştir. Her ne kadar o dönemlerde C vitamini keşfedilmemiş bile olsa, denizcilerdeki bu vitamin eksikliği giderilmiş ve denizlerin en büyük, en tehlikeli düşmanı iskorbüt yenilmiştir.

Bunun üzerine açık denizlerde yol alan tüm denizciler, İngiliz denizcilere ‘’Limely’’ yani ‘’Limonlu’’ demeye başlamıştır. Bu keşif ve tedaviden sonra Limonlu’lar Dr. Lind’i bir kahraman ilan etmişlerdir. Bu sebeple, Dr. Lind’in çalıştığı eski Haslar Kraliyet Hastanesi’nin yakınında bulunan ‘’Deniz Tıbbı Enstitüsü’nün’’ resmi armasını bir limon ağacı süslemektedir.

Evet limonla yani C vitaminiyle bu hastalığın atlatılmasının dünya tarihine ne gibi etkisi var dediğinizi duyar gibiyim. Ama şöyle düşünün bundan sonraki süreçte İngiliz Kraliyet Donanması artık denizlerde İspanyol ve Portekizli denizcilerden daha fazla asker ve insan taşıyabiliyorlardı. Bu da gittikleri yerlerde daha iyi kolonize olmalarını sağlıyor ve Hindistan’dan Ümit Burnuna oradan Amerika Kıtalarına ulaşacak ticaret yollarına hükmetmeleri anlamına geliyordu. Kim bilir belki de İngiltere, ‘’Üzerinde Güneş Batmayan İmparatorluk’’ unvanını sadece bir limona borçludur^[1]bbc.com^[2]britannica.com.